Vahdet'i Şuhud Vahdet'i Vücûd Meselesi_{İmam Rabbani - İbn Arabi}

Âlemi, bir beliriş ve meydana çıkış sayıp vücud'un birliğini iddia eden Muhittin ile âlemi, Allah'tan ayrı ve kendi nefsinde var gören İmam Rabbanî, birbirlerinden ayrılmakla beraber bu monist ve düalist görüşlerinde kendilerinden önceki sistemlere göre de özel bir karakter taşırlar; kendi bakımlarından orijinaldirler. Muhittin'in vücudî vahdet'i, eski Yunan'da İonia'lıların kesretçiliği ile Elea'lıların vahdetçiliğini, sınırlı olanla sınırsız olanı birleştirme gayretinden meydana çıkan Panteizm ve çeşitlerinden ayrıdır. Ne Plotin'in fiilî kuvvesi, ne Spinoza'nın cevheri, ne Hegel'in mutlak ide'si, hulâsa Panteizm adı altında toplanabilecek hiçbir görüş, vücudî vahdet karşılığı olamaz. Çünkü Panteizm, spekülatif bir düşünce veya felsefî bir meslek, vücudî vahdet ise amelî bir düşünce veya dinî bir mezheptir.