Modern Azerbaycan Edebiyatında Dede Korkut_{Metinlerarası Çözümlemeler}

Dede Korkut kitabı keşfedildiği günden itibaren Türkoloji üzerine çalışmalar yapan Türk ve yabancı bilim adamlarının sürekli gündeminde olmuş bir eserdir. Bu destansı hikayeler üzerine yapılan her araştırma, gizli kalmış bir hazinenin sırlarını ortaya çıkarmaktadır. Türk dünyasının en büyük ortak edebi miralarından biri olan dede Korkut Kitabı, son dönemlerde modern metin yazarlarının sık sık başvurduğu bir kaynak kitap haline gelmiştir. Dede Korkut Hikayeleri romanlara, hikâyelere, şiirlere ve tiyatro eserlerine ilham kaynağı olmuştur. Bu çalışmamızda Azerbaycan edebiyatı modern metinleri ile Dede Korkut Hikayeleri arasındaki bağı metinlerarasılık ilişkileri açısından inceledik.

Çalışmamızda metot olarak metinlerarası ilişkiler kuramını kullandık. 2. Dünya Savaşı'ndan sonra metin incelemelerinde kullanımı gittikçe genişleyen bu kuramın temelleri Rus edebiyat kuramcısı Baktin tarafından atılmış, Fransız edebiyat bilimcisi Julia Kristeva tarafından da kuralları konulmuştur. Temel olarak metinlerin başka metinlerle olan ilişkilerini ortaya koyan bu yöntem, Dede Korkut hikâyelerinin kaynak olduğu metinlerin incelemelerinde tam olarak uymaktadır.

Çalışmamız girişle birlikte üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde metinlerarasılık kuramının ortaya çıkışı ve tarihi gelişimi hakkında bilgi verdikten sonra kuramın alt başlıklarını maddeler halinde sıraladık. Kuramın alt başlıklarının sıralamasında, Türkiye'de metinlerarası ilişkiler üzerine en kapsamlı çalışmalardan birini yapmış olan Kubilay Aktulum'un Metinlerarası İlişkiler adlı eserinde yaptığı sıralamayı esas aldık. Dede Korkut Hikayeleri Hakkında adını taşıyan birinci bölümde, Dede Korkut hikayelerinin neden bu kadar gündemde olduğu üzerine düşüncelerimiz yer almaktadır. Dede Korkut Kitabı ile ilgili çok genel bilgilerle birlikte kuramımızı doğrudan ilgilendiren modern metinlere kaynaklık etme nedenleri üzerinde de fikirler yürüttük.

Çalışmamızın ikinci bölümü metin incelemelerini içermektedir. Azerbaycan edebiyatından seçtiğimiz sekiz metni bu bölümde inceledik. Dede korkut hikayeleri ile doğrudan ilişkili olan bu sekiz metni seçmemizde özel bir neden olmamakla birlikte, Azerbaycan edebiyatının tanınmış yazarlarının metinleri olmasına ve her edebî türde bir metnin çalışmamızda bulunmasına gayret gösterdik. Bu nedenle incelediğimiz metinler arasında roman, hikaye, şiir ve tiyatro eserlerinden örneklemeler bulunmaktadır. Bu metin seçkisinin genelini de "Dede Korkut Edebiyatı" adlı çalışmayı temel alarak yaptık.

Çalışmamızda eser adlarını Türkiye Türkçesine aktararak kullanmayı daha kullanışlı bulduğumuz için bu adların Türkiye Türkçesindeki kullanılışlarını tercih ettik. "Eksik El Yazması" hariç bütün metinleri söyleyiş özelliklerini muhafaza etmek maksadıyla Azerbaycan Türkçesinde olduğu şekliyle çalışmamızın içine aldık. Bu nedenle metin örneklerinde Azerbaycan alfabesinde bulunan q, x ve ? harflerini de kullandık. Metinleri Azerbaycan Türkçesi ile verdiğimiz için çalışmamızın sonunda sözlük kısmında metin örneklerinde geçen bazı kelimelerin anlamlarını verdik. Bu bölümde Seyfettin Altaylı'nın, Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü'nü esas aldık. Sonuç bölümünde ise çalışmamızda ulaştığımız sonuçları dikkatlere sunduk.

-Sedat Adıgüzel, Erzurum-2009